Astronomide Boylam Nedir?

Gezegenler üzerinde hesap yapmak, geçmişten bu yana birçok araştırma için gerekli olmuştur. Bunun için kullanılan yöntemler eski çağlardan bu yana oldukça değişmiştir. Çizilen haritalar üzerinden yapılan araştırmalar her ne kadar tam sonucu vermese de şimdiye kadar bilime oldukça büyük birikimler kazandırmıştır.

Bu haritalar nasıl şehirler ya da ülkeler için gerçekte göremediğimiz sınırlara sahip ise araştırmalar için de gerekli olan bazı hayali sınırlara sahiptirler. Astronomi için gerekli olan ve aynı zamanda coğrafya biliminde de kullanılan bu çizgiler boylam, enlem ve meridyen gibi farklı adlara sahiptirler. Boylam kelimesinin tam olarak anlaşılabilmesi için öncelikle bazı kavramlar bilinmelidir.

Açısal Uzaklık Nedir?

Açısal uzaklık, iki farklı konumdaki nesneyi birleştiren açıya ya da açının boyuna verilen terimdir. Bu tür uzaklık astronomi, jeofizik ve coğrafya gibi bilimlerde oldukça sık kullanılmaktadır.

Meridyen Nedir?

Meridyenler bir gök küre üzerine çizilmiş hayali çemberlerdir. Bu çemberler kutup noktasının birinden başlar ve diğerine kadar uzanırlar. Yani küre biçimindeki bir yapıda dikey olarak duran çemberlerdir. Kutuplarda birleştikleri için bu kısımlarda aralarındaki mesafe Ekvator’a göre daha azdır. Çizilen çemberler hep aynı yönde ve şekilde oldukları için boyları da değişmez. Dünya’da meridyenlerin en çok kullanıldığı alan, ülkelere ait yerel saatlerin hesaplanmasıdır. Aynı meridyen üzerinde bulunan iki ülkenin yerel saati de aynıdır. Ayrıca ardışık 2 meridyenin arası tam 4 dakikadır. Bir meridyenin bir yarısı kürenin bir bölümünde diğer yarısı da o bölümün tam zıttındadır. Bu yüzden iki yarım meridyen birbirlerinin anti meridyenleridirler.

Başlangıç Meridyeni

Dünya’da bulunan meridyenler arasında bir tanesi başlangıç meridyeni olarak kabul edilir. Bu başlangıç meridyeninin Dünya’yı Doğu ve Batı olarak iki yöne ayırdığı kabul edilir. Geçtiği yer ise Londra’nın Greenwich kasabasıdır. Özellikle bu çizginin İngiltere’den geçmesinin sebebi İngiltere’nin Dünya’da söz sahibi olması denilebilir. Aynı zamanda başlangıç meridyeninin karalardan en az şekilde geçen bir meridyen olması gerekmekteydi. Bu da baş meridyenin konumuna biraz daha açıklık getirmektedir.

Boylam Nedir?

Tüm gereken kavramlardan sonra boylam daha iyi açıklanabilir. Boylam, gök kürenin herhangi bir noktasının baş meridyene olan uzaklığına denmektedir. Baş meridyen, küreyi Doğu ve Batı olarak ayırdığı için boylamların konumu hakkında da Doğu ve Batı olarak ayrım yapılır. Konum belirlemek ve ifade etmek için sıkça kullanılan boylamlar, derece, dakika ve saniye cinsinden hesap edilir. Baş meridyen Ekvator’u tam olarak 0 derece boylamında keser.

Enlem Nedir?

Ekvator yerküreyi eninden keserek Kuzey ve Güney olarak ikiye ayıran en büyük enlemdir. Buradan yola çıkarak enlemlerin gök küreyi enine bölen ve saran hayali çizgiler olduğu görülebilir. Enlemler genellikle en büyük enlem olan Ekvator’a uzaklıklarıyla ölçülürler. Boyları ise kutuplara gittikçe daralırken Ekvator’a gittikçe genişler. Kısacası enlemler varsayımsal paralel çemberler olarak adlandırılırlar.