Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozuklu Nedir? Ne Değildir?Instagramda gördüğümüz gibi midir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu kısaltılmış adı ile DEHB, sosyal medyada yaygınlaşan psikoloji içerikleri ile birlikte son zamanlarda oldukça popüler olmuş durumda. Günlük yaşamda belki de daha önce fark etmediğimiz bazı davranışlarımız, bazı sözlerimiz bu içeriklerde dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile özdeşleştirildiği de görülmekte. Madem şu an oldukça yaygınlaştı gelin hep beraber dikkat eksikliği ve hiperaktivitenin ne olduğuna genel hatları ile bakalım.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
Nörogelişimsel bir bozukluk olan ve DSM-V’ de ”Nörogelişimsel Bozukluklar” başlığı altında karşımıza çıkan DEHB; çocukluk çağında en çok görülen davranışsal bozukluklardan biridir. Çocuk ve ergenlerde sıklığı %5-10 aralığındayken erişkinlerde %4 oranında gözlemlenir ve yaklaşık %2 oranında tanı konulmaktadır. DEHB belirtileri genelde erken çocukluk döneminde yaklaşık üç yaş civarında ortaya çıkar ve en sık okula başlama ve sınıf içerisinde öğretmenler tarafından davranışlarının gözlemlenmesinin ve fark edilmesinin de etkisiyle ilkokul döneminde tanı konulur.
Nedenleri
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun belirli bir nedeni bulunmamıştır ancak genetik faktörler, doğum öncesi ve doğum sonrasında oluşabilecek beyin hasarları ve çevresel faktörlerin DEHB’yi etkilediği düşünülmektedir.
Tanılama
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu önceden sadece ”hiperaktivite” ”yerinde duramama” tanımlamaları ile karakterize olarak görülürken DSM-V ile birlikte üç ayrı tipe ayrılmış şekilde karşımıza çıkmaktadır.
| Dikkat Eksikliği Bozukluğunun Ön Planda Olduğu Tip | Aşırı Hareketlilik-Dürtüsel Davranış Bozukluğunun Belirgin Olduğu Tip | Bileşik Tip |
| – Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez ya da okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar. – Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır. Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür. – Çoğu zaman yönergeleri izlemez ve okul ödevlerini, ufak tefek işleri ya da işyerindeki görevlerini tamamlayamaz( karşıt olma bozukluğuna ya da yönergeleri anlayamamaya bağlı değildir.) – Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker. Çoğu zaman sürekli mental çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir. – Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır. Günlük etkinliklerinde çoğu zaman unutkandır. – Çoğu zaman üzerine aldığı görevler ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder (örn. Oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler) | – Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ta da oturduğu yerde kıpırdanıp durur. Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar – Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır ( ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir.) – Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır. – Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır. – Çoğu zaman çok konuşur. | – Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan önce cevabını yapıştırır. – Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır. – Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer (örn. Başkalarının ya da oyunlarına burnunu sokar.) |
DSM-V Tanı kriterlerine baktığımızda
- Belirtilerin birçoğu 12 yaşından önce vardır.
- Belirtiler en az iki ortamda vardır.
- Bu belirtiler okul, sosyal vb alanlarda işlevsellikte bozulmaya neden olur.
- Bu belirtiler başka psikiyatrik hastalıklar ile açıklanamaz.
DEHB tanılamasında DSM-V ölçütleri ile birlikte pek çok tanılama yöntemi kullanılmaktadır.
| TANI | DEĞERLENDİRME KANALI |
| Görüşme | Hasta Aile Öğretmen |
| Bilişsel Gelişimin Değerlendirilmesi | Bilişsel gelişim düzeyi Alıcı ve ifade edici dil gelişimi İnce-kaba motor gelişim düzeyi Görsel-mekansal algılama Dikkat süreçlerinin değerlendirilmesi Zeka testleri Öğrenme güçlüğü bataryası Akademik başarı testleri |
| Davranışsal ve Duygusal Sorunlar | Psikososyal gelişim öyküsü Kişilik testleri Eşlik eden psikiyatrik bozukluklar |
| Nörolojik Muayene | EEG 24 saatlik EEG monitorizasyonu MRG |
| Nörometabolik Değerlendirme | Beslenme sorunları Metabolik hastalıklar Kantitatif amino asitler Tiroid fonksiyonları |
| Göz Muayenesi | Görme sorunlarının olması Santal sinir sistemi anormallikleri Görsel algılama güçlüğü |
| İşitmenin Değerlendirilmesi | Santral sinir sistemi anomalileri İşitme kaybının olup olmaması |
DEHB tanılaması için aile ve öğretmen görüşleri ve gözlemleri, yapılan çeşitli testler oldukça önem taşımaktadır. Tanılama ve tedavi süreci tek yönlü değil çok çeşitli şekilde ilerler ve kişinin yaşına, bulunduğu duruma ve belirtileri gösterdiği zamana göre farklılık göstermektedir. Bu yüzden pek çok durumda olduğu gibi kişi de olduğu gibi süreç kişiye özeldir ve kimsenin süreci ile karşılaştırılmaması gerekir.
Tedavi
Yapılan araştırmalarda DEHB için kesin bir tedavi henüz bulunamamıştır ancak belirtilerin en aza indirilip dikkat seviyesini arttırmak, davranışları düzenlemek için çeşitli tedavi yöntemleri ortaya çıkmıştır.
Eğitim ortamının düzenlenmesi, bireysel psikoterapiler, aile eğitimleri, zaman yönetimi, organizasyon ve öfke kontrol yöntemlerinin öğretilmesi ve ilaç tedavileri bu alanda en çok gördüğümüz yöntemlerden birkaçı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Önemli not: Psikolojik hastalıkların tanılarını ve medikal tedavilerini eğer on sekiz yaşın altındaysanız Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları uzmanları eğer on sekiz yaşından büyükseniz de Ruh Sağlığı ve Hastalıkları uzmanları tarafından konulmaktadır. İnternet ortamında gördüğünüz ve okuduğunuz bilgiler ile kendinize veya çevrenize tanı koymadan önce alanın ilgili uzmanlarından destek almanız gerekmektedir.
